Φανταστείτε ότι απολαμβάνετε μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα χαλαρώνοντας στη θάλασσα, όταν τα πράγματα αρχίζουν να πηγαίνουν πολύ στραβά μπροστά στα μάτια σας, καθώς μια στήλη καπνού, μέσα σε λίγα λεπτά, μετατρέπεται σε ένα τεράστιο σύννεφο από τις πυρκαγιές που έχουν ξεσπάσει όχι πολύ μακριά από την περιοχή σας.
Πρόκειται άλλωστε για μία από τις πολλές φωτιές που εκδηλώνονται στη χώρα και σε πολλές άλλες στον πλανήτη, για ένα ακόμη καλοκαίρι, οδηγούμενες σε μεγάλο βαθμό από τις υψηλές θερμοκρασίες και τους ισχυρούς ανέμους που έχει φέρει η κλιματική κρίση.
Οι ασυνήθιστες καιρικές συνθήκες συμβάλλουν στις καταστροφικές πυρκαγιές σε ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίες γίνονται όλο και πιο έντονες: οι πιο ακραίες πυρκαγιές έχουν πλέον υπερδιπλάσιες πιθανότητες να εκδηλωθούν από ό,τι πριν από δύο δεκαετίες.
Και αυτές οι πυρκαγιές δεν είναι εξαιρετικά επικίνδυνες μόνο όταν καίνε. Παραμένουν επίσης επικίνδυνες για τους επιζώντες, ακόμη και όταν σβήσουν οι φλόγες.
Πώς επηρεάζουν οι πυρκαγιές την ανθρώπινη υγεία;
Όταν ο αέρας είναι πυκνός από καπνό, θα νιώσετε αμέσως τις επιπτώσεις. Μπορεί να αρχίσετε να βήχετε και να νιώσετε ερεθισμό στο λαιμό και τα μάτια σας ή μπορεί ακόμη και να νιώσετε πόνο στο στήθος, ζάλη και δυσκολία στην αναπνοή.
Αυτό όμως που είναι λιγότερο προφανές είναι ότι η εισπνοή καπνού από πυρκαγιές μπορεί επίσης να έχει πολλές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία. Για παράδειγμα, μπορεί να βλάψει τη λειτουργία των πνευμόνων και της καρδιάς, καθώς και να επιδεινώσει το άσθμα και άλλες αναπνευστικές παθήσεις.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση από τις πυρκαγιές έχει συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων ασθενειών, όπως καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, άνοια και καρκίνο. Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι προκαλεί φλεγμονή στο σώμα, οξειδωτικό στρες και παρεμποδίζει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί ο ένοχος πίσω από τις χρόνιες ασθένειες, επειδή προκύπτουν από πολλούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Ωστόσο, μια μελέτη εκτιμά ότι κάθε ημέρα έκθεσης στον καπνό μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά περίπου μια εβδομάδα.
Το 2015, για παράδειγμα, η Ινδονησία υπέστη τις χειρότερες πυρκαγιές των τελευταίων 20 ετών. Μεγάλο μέρος της χώρας καλύφθηκε από μια πυκνή ομίχλη που εξαπλώθηκε στη γειτονική Μαλαισία και την Σιγκαπούρη. Μια μελέτη διαπίστωσε αργότερα ότι περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι πέθαναν πρόωρα ως αποτέλεσμα.
Πιο ευάλωτοι παιδιά, έγκυες και ηλικιωμένοι
Ορισμένες ομάδες ανθρώπων είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Τα παιδιά, για παράδειγμα, αναπνέουν πιο γρήγορα από τους ενήλικες, πράγμα που σημαίνει ότι προσλαμβάνουν περισσότερα τοξικά σωματίδια που μεταφέρονται από τον αέρα, όταν ο εγκέφαλος και τα άλλα όργανά τους αναπτύσσονται ακόμη.
Ομοίως, αν μια γυναίκα είναι έγκυος, διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο να γεννήσει πρόωρα και να υποφέρει από καταστάσεις όπως είναι η προεκλαμψία ή η υπέρταση κύησης.
Τα ηλικιωμένα άτομα είναι επίσης ιδιαίτερα ευάλωτα, σύμφωνα με τον David Abramson, κλινικό καθηγητή κοινωνικών και συμπεριφορικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
«Δεν είναι τόσο κινητικοί – είναι λιγότερο πιθανό να μπορούν να ξεφύγουν από τον κίνδυνο μερικές φορές», εξηγεί, προσθέτοντας πως «έχουν ήδη μια ολόκληρη ζωή πιθανών συνοδών νοσημάτων, άλλες ασθένειες, σωματικές παθήσεις, ίσως ακόμη και κάποιες αναπηρίες».
Τραύμα από πυρκαγιά
Οι πυρκαγιές μπορεί να αφήσουν μια σειρά επιπτώσεων και στην ψυχική υγεία, όμως: το τραύμα της μαρτυρίας της φωτιάς, τη θλίψη για όσους χάθηκαν και την αγωνία για το αν τα αγαπημένα πρόσωπα και τα υπάρχοντά τους είναι ασφαλή. Ο ίδιος ο καπνός έχει συνδεθεί με άγχος, κατάθλιψη και κακό ύπνο.
Πολλοί επιζώντες έχουν περιγράψει πως το να βλέπουν τα κάποτε πράσινα τοπία να μετατρέπονται σε καμένα δέντρα, γυμνό έδαφος, απανθρακωμένα σπίτια και στάχτη στον αέρα – μια σκηνή βγαλμένη από αποκαλυπτική επιστημονική φαντασία – τους έχει αφήσει ένα τραύμα πολύπλοκο. Πόσο μάλλον αν η πυρκαγιά άφησε πίσω της νεκρούς ή τραυματίες…
Ο φόβος της φωτιάς, οι ενοχές μεταξύ εκείνων που αισθάνονται ότι θα μπορούσαν να είχαν υπερασπιστεί τη γη και τα σπίτια τους αν δεν είχαν εκκενώσει την περιοχή τους, αλλά και το μυστήριο γιατί ορισμένες περιοχές κάηκαν ενώ άλλες έμειναν ανέγγιχτες, βασανίζει για καιρό τους επιζώντες.
Όταν οι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους και εκτοπίζονται, αντιμετωπίζουν το τεράστιο άγχος ότι πρέπει να ξαναχτίσουν τη ζωή τους από το μηδέν, καθώς τα σπίτια είναι συχνά τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία που θα αποκτήσουμε ποτέ.
Ωστόσο, όπως εξηγεί ο καθηγητής Abramson, οι πυρκαγιές μπορούν να επηρεάσουν και άλλα είδη «κεφαλαίου» – κοινωνικά δίκτυα, δράση και αυτοπροσδιορισμό που συνδέονται με τη ζωή πριν από τη φωτιά.
«Η ενέργεια που πήγε στο χτίσιμο της ζωής κάποιου είναι σημαντική», εξηγεί, «και τώρα πρέπει να ξοδέψεις αυτή την ενέργεια ξανά από την αρχή, χωρίς ουσιαστικά καμία προετοιμασία».
Ορισμένοι εκτοπισθέντες μπορεί επίσης να βιώσουν νοσταλγία για έναν τόπο που τώρα είναι απρόσιτος ή μόνιμα αλλαγμένος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση ότι έχουν χάσει ένα κομμάτι του εαυτού τους ή τη σύνδεσή τους με τον τόπο αυτό.
Τα επικίνδυνα σωματίδια για την υγεία
Σχεδόν οτιδήποτε καίγεται απελευθερώνει σωματίδια στον καπνό που παράγει. Η εισπνοή οποιουδήποτε καπνού είναι επικίνδυνη. Αλλά στις πυρκαγιές, τα δέντρα δεν είναι τα μόνα πράγματα που καίγονται.
Κτίρια, έπιπλα, ηλεκτρονικά είδη, καθαριστικά, αυτοκίνητα – ό,τι θέλετε: αυτά τα ανθρωπογενή αντικείμενα απελευθερώνουν καπνούς φορτωμένους με βαρέα μέταλλα και πτητικές οργανικές ενώσεις, οι οποίες βρίσκονται σε χιλιάδες προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή.
Ένας ιδιαίτερα επικίνδυνος τύπος ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι γνωστός ως PM2.5, ο οποίος αναφέρεται σε όλα τα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 2,5. Αυτό σημαίνει ότι είναι αρκετά μικροσκοπικά, ώστε να διεισδύουν βαθιά στους πνεύμονες, στην κυκλοφορία του αίματος, ακόμη και στον εγκέφαλο.
Σύμφωνα με μια μελέτη του 2024, 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πεθαίνουν κάθε χρόνο από την ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται από τις αστικές πυρκαγιές (στις οποίες περιλαμβάνονται και οι δασικές). Πάνω από το 90% αυτών των θανάτων σημειώνονται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Μετά την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς, ο καπνός μπορεί να παραμείνει στον αέρα για εβδομάδες ή και μήνες και τα σωματίδια μπορούν να μεταφερθούν χιλιάδες χιλιόμετρα προς τα κάτω.
Αλλά η απόσταση δεν μειώνει απαραίτητα την τοξικότητά τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα σωματίδια μπορούν να υποστούν αλλαγές με την πάροδο του χρόνου στην ατμόσφαιρα, οι οποίες μπορεί να τα καταστήσουν πιο επιβλαβή για την υγεία.
Πώς να καθαρίσετε μετά από πυρκαγιά
Εάν το σπίτι σας ή τα υπάρχοντά σας έχουν καεί, μην καθαρίζετε μόνοι σας τα επικίνδυνα υπολείμματα – μπορεί να θέσετε σε κίνδυνο την υγεία σας. Πάντα να απευθύνεστε στις τοπικές αρχές ή σε εταιρείες αποκατάστασης πυρκαγιών, για να δείτε αν μπορούν να σας προσφέρουν αυτή την υπηρεσία.
Ακόμα και αν το σπίτι σας δεν βρισκόταν στη ζώνη πυρός, μπορεί να απαιτείται καθαρισμός αν έχει εκτεθεί σε στάχτη και καπνό.
Οι ειδικοί προτείνουν να φοράτε μάσκα – ιδανικά μάσκα N95 ή FFP2, όπως αυτές που συνήθως φορούσαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας – και ρούχα που προστατεύουν το δέρμα και τα μάτια σας: μακρυμάνικα πουκάμισα, μακριά παντελόνια, γάντια και γυαλιά ασφαλείας.
Τυχόν στάχτη θα πρέπει να αναδεύεται όσο το δυνατόν λιγότερο όταν σκουπίζετε και σφουγγαρίζετε. Στη συνέχεια, θα πρέπει να συσκευάζεται σε σακούλες, πριν τοποθετηθεί στα γενικά απορρίμματα, για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να παρασυρθεί από τον άνεμο.
Καθαρίστε τυχόν σκόνη χρησιμοποιώντας μια ηλεκτρική σκούπα, που είναι αεροστεγής και περιέχει φίλτρο HEPA – ένα φίλτρο αέρα που μπορεί να απομακρύνει σχεδόν όλα τα σωματίδια που είναι τόσο μικρά όσο 0,3 μικρόμετρα. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε έναν καθαριστή αέρα με φίλτρο HEPA, μαζί με ένα όργανο παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα εσωτερικού χώρου, για να ελέγξετε για τυχόν εναπομείναντα PM2.5 ή αερομεταφερόμενα αέρια.
Τέλος, είναι καλύτερο να πετάξετε τρόφιμα που μπορεί να έχουν εκτεθεί σε καπνό, καθώς και μπαταρίες, ηλεκτρονικά είδη, χρώματα και προϊόντα καθαρισμού.
Μια κοινότητα ενωμένη
Μπροστά στην πυρκαγιά, συνήθως, οι κοινότητες των ανθρώπων ενώνονται για να στηρίξει ο ένας τον άλλον. Οι εθελοντές ενώνονται με τους πυροσβέστες για την καταπολέμηση των πυρκαγιών με αυτοσχέδιο εξοπλισμό πυρόσβεσης, ενώ πολλοί μαγειρεύουν για να τους παραδώσουν φαγητό. Επιχειρήσεις, κοινοτικά κέντρα και πανεπιστήμια διοργανώνουν εράνους για να προμηθεύσουν τους πληγέντες με βασικά αγαθά.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η οργάνωση κοινοτικών χώρων που εκπαιδεύουν τον κόσμο στην πρόληψη της εξάπλωσης της πυρκαγιάς μπορεί να ενισχύσει την κοινότητα και να αποτρέψει τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία – τόσο σωματικές όσο και ψυχικές.
Εξίσου σημαντική είναι η εκπαίδευση των κατοίκων μιας περιοχής για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, συμπεριλαμβανομένης της παροχής πρώτων βοηθειών, καθώς και η διασφάλιση ότι τα σπίτια είναι κατάλληλα εξοπλισμένα με τα απαραίτητα για πρώτες βοήθειες, μάσκες και γάντια.
Είναι επίσης σημαντικό να εκπαιδευτούμε σχετικά με το πώς μπορούμε να λαμβάνουμε και να μοιραζόμαστε πληροφορίες κατά τη διάρκεια αυτών των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, καθώς αυτό μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της εξάπλωσης ψευδών ειδήσεων.
Ο καθηγητής Abramson επισημαίνει, ακόμη, ότι οι κοινότητες πυυ έχουν πληγεί από μία πυρκαγιά θα πρέπει να προσπαθήσουν να ξαναρχίσουν να ζουν τη ζωή που είχαν πριν, με την ανοικοδόμηση κοινωνικών θεσμών, όπως είναι τα σχολεία, τα οποία μπορούν να απελευθερώσουν τους γονείς για να επικεντρωθούν στην ανάκαμψη.
Επιπλέον, σημαντικό είναι να δοθεί στους κατοίκους της περιοχής λόγος για το πώς θα ανοικοδομηθούν οι γειτονιές τους, ώστε να ενισχυθεί η αλληλεγγύη και να τους επιτραπεί να χτίσουν πολιτικό κεφάλαιο λειτουργώντας συλλογικά.
Αυτή η αλληλεγγύη μπορεί να είναι πιο αναγκαία από ποτέ, καθώς οι καταστροφές που προκαλούν οι πυρκαγιές θα αυξάνονται όσο η κλιματική κρίση βαθαίνει – και οι πυρκαγιές αυτές, με τη σειρά τους, απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
